Column: Bedrijven die gaan omvallen!

Door Willem Vermeend en Rick van der Ploeg

 

Deze week publiceerde het Internationaal Monetair Fonds (IMF) het rapport ’Technology and the Future of Work’. De kernboodschap is dat de impact van de verdere opmars van digitalisering en de nieuwste technologieën, zoals kunstmatige intelligentie en robots, een ongekende maatschappelijke en economische invloed zullen hebben. Ze zullen op allerlei gebieden leiden tot diep ingrijpende automatiseringsprocessen. Alles wordt op zijn kop gezet, ook wel aangeduid als de revolutie van de nieuwe economie 4.0.

 

De economen van het IMF beginnen met een positief bericht. Deze processen stimuleren de economische groei en leveren veel nieuwe banen op die nu nog niet bestaan. Het gaat veelal om extra werk in de techsector, waaronder ICT.

 

Nadelen

Tegenover deze voordelen staan nadelen. Volgens het IMF is dit in de eerste plaats het verlies aan banen die weggeautomatiseerd worden en het risico dat op de korte termijn dit verlies groter is dan de creatie. Daarnaast ontstaat er een toenemende inkomenskloof tussen werknemers die in de tech secor werkzaam zijn en werknemers die aangewezen zijn op banen in de zwakkere sectoren van de economie waar lagere beloningen gelden. Bovendien is de kans groot dat werknemers die weggeautomatiseerd worden over onvoldoende scholing beschikken om direct aan de slag te kunnen gaan in de nieuwe banen. Ook zijn er werknemers die, bijvoorbeeld vanwege hun leeftijd, niet meer aan het werk komen.

Winnaars

De einduitkomst is dat vooral de kapitaalbezitters (aandeelhouders) de winnaars van de automatisering zijn. Het kapitaalaandeel in de economie neemt toe ten koste van het loonaandeel. Volgens de IMF-economen kunnen regeringen met een combinatie van maatregelen deze nadelen beperken. Daarbij gaat het om permanente om- en bijscholingsprogramma’s die zich richten op de nieuwe arbeidsmarkt, een adequaat sociaal vangnet voor de ‘verliezers’ en een belastingstelsel waarbij draagkracht een centraal element is. Omdat de komende jaren de effecten van automatisering ook in Nederland steeds zichtbaarder worden, zal het kabinet Rutte III daarop voorbereid moeten zijn.

 

Bedrijven zijn traag

Het IMF-rapport is ook een waarschuwing aan het adres van veel ondernemers die menen dat ze voorlopig nog met hun bestaande verdienmodel uit de voeten kunnen en geen haast hoeven te maken. Opvallend is dat in steeds meer landen aandeelhouders van bedrijven zich bemoeien met het beleid van bestuurders en commissarissen op het terrein beloningen voor de top en het duurzaam ondernemen, maar niet met het cruciale verdienmodel. In onze werkkring zien we van de kant van bestuurders wel een toenemende belangstelling. Daarbij gaat het om de vraag of hun onderneming met het bestaande model over vijf jaar nog wel bestaat.

Hoe voorkom je dat de onderneming terecht komt in het beruchte lijstje van Kodak, Nokia, V&D, Blockbuster, Free Record Shop enz.? Deze bedrijven waren ooit koplopers op hun terrein. Waarom zijn ze dan toch omgevallen? Hoewel verschillende factoren een rol hebben gespeeld en dit per onderneming verschilt, is er wel sprake van een gemeenschappelijk kenmerk. Deze bestuurders zagen de digitale en technologische ontwikkelingen wel aankomen, maar kwamen niet met een passend antwoord. Mede door een gebrek aan kennis van zaken gingen er ten onrechte van uit dat hun bestaande businessmodel nog wel een tijdje mee zou kunnen. Nee dus! Ze onderschatten de snelheid waarmee concurrenten en start-ups met digitale toepassingen en nieuwe technologieën hun markten gingen veroveren.

 

Bedrijven die omvallen

De ondergang van spraakmakende bedrijven heeft de afgelopen jaren in veel landen tot conferenties en publicaties geleid met juichverhalen over maatregelen die ondernemers moeten nemen om tot de winnaars in de nieuwe economie (4.0) te behoren. Maar het leren van de fouten van bedrijven die het niet hebben gered, is misschien wel de beste leerschool voor een ‘winnend’ bedrijfsbeleid. Veel voorbeelden daarvan staan in ’The Decision Loom’ van Vincent Barabba en in Escape Velocity van Geoffrey A. Moore. In dit laatste boek staan de lessen van onder meer ondernemingen als Honeywell, Control Data, Digital Equipment, Prime, Kodak, Polaroid, Nortel, Nokia, Tower, Barnes & Noble enz. Ze wisten niet goed om te gaan met innovatieve technologische ontwikkelingen.

Ze negeerden die en hielden vooral vast aan ‘veilige’ traditionele werkwijzen en producties. Het bestuur van deze bedrijven heeft daarbij een belangrijke rol gespeeld. Daarom moeten alle ondernemingen zichzelf de vraag stellen of zijzelf wel over de juiste bestuurders, commissarissen en managers beschikken om snel en adequaat te kunnen inspelen op de revolutie van economie 4.0. Een mooi agendapunt voor de aandeelhoudersvergadering.

 

Kijken we naar Nederland, dan beschikken de meeste ondernemingen niet over raden van bestuur en commissarissen (rvc) waarin voldoende kennis en ervaring aanwezig is op het terrein van digitalisering en nieuwe technologie. Deze bedrijven lopen een extra risico in de wereld van 4.0 niet te kunnen overleven. Ze moeten er dan ook snel voor zorgen dat ze over een bestuur en rvc kunnen beschikken die wel in staat is voorop te lopen in de nieuwe economie. Doen ze dat niet, dan behoren ze tot de verliezers van de techrevolutie.