De wereld van Overmorgen

De visie van de Rabobank

31 maart 2016
Veel factoren die nauwelijks zijn te voorspellen, spelen een grote rol bij de ontwikkeling van welvaart en welzijn. Van technologische doorbraken, politieke ontwikkelingen, natuurrampen, oorlogen tot soms domweg toeval. We leven daarom altijd met onzekerheid over hoe de toekomst er uitziet. En hoe verder we in de toekomst proberen te kijken, hoe moeilijker het is om voorspellingen te doen. Uiteindelijk ziet de wereld er over tien, twintig of dertig  jaar altijd behoorlijk anders uit dan we van tevoren dachten. Ook al is een exacte voorspelling niet te doen,  we kunnen wel vooruitkijken. En dat is ook nuttig. Een blik op de toekomst, een analyse van onzekere en zekere ontwikkelingen en hoe deze op elkaar inwerken, scherpt het beeld voor de dag van morgen. Dat helpt bij strategievorming en het maken van beleid. Onze focus ligt hier op de mondiale megatrends die de wereld van overmorgen zullen vormen.

Het identificeren van de belangrijkste megatrends helpt bedrijven, overheden en individuen weerbaar en wendbaar te reageren op de potentiële uitdagingen van de toekomst. Daarbij dienen we ons wel te realiseren dat ook de onzekerheid rond deze trends erg groot is. Voorspellingen komen vaak niet uit, maar geven wel richting. Een alternatieve manier om die onzekerheid meer recht te doen, is het maken van scenario’s. Deze scenario’s vormen vaak een nuttig hulpmiddel bij het uitstippelen van een strategie of het faciliteren van een strategische discussie. Want de onzekere trends hangen vaak met elkaar samen. Een andere uitkomst bij de ene ontwikkeling heeft daarmee vaak gevolgen voor een andere dimensie van de samenleving. Het nadeel van scenario’s is echter de complexiteit en de vele im- en expliciete veronderstellingen die moeten worden gedaan. Trends zijn overzichtelijker en eenduidiger, maar moeten uiteindelijk toch in samenhang worden beoordeeld.

De toekomst van Nederland kan niet los worden gezien van die van de rest van de wereld. Als kleine, open economie is een groot deel van onze welvaart en ons welzijn afhankelijk van ontwikkelingen elders in de wereld. Onze economie is sterk verweven met die van de eurozone, maar ook met die van de rest van de wereld. Dat is ook de bron geweest van de gerealiseerde welvaart. We zijn en blijven een handelsland en zullen dus altijd met open vizier naar de rest van de wereld moeten kijken. Daarom kunnen we niets anders doen dan proberen zo goed mogelijk om te gaan met ontwikkelingen in de wereld om ons heen. Een wereld die in de afgelopen decennia steeds dichterbij is gekomen. Globalisering zorgt ervoor dat de wereld steeds kleiner wordt en meer verbonden raakt. Daarom moeten we verder kijken dan alleen naar Nederland of Europa en zijn grenzen. Handels- en kapitaalstromen zijn over de wereld verspreid en het is steeds moeilijker om onaangetast te blijven door gebeurtenissen aan de andere kant van de wereld.

We voorzien vijf belangrijke ontwikkelingen die de wereld van overmorgen zullen vormen (klik op de ontwikkelingen voor een analyse ervan):

1. Demografie - Steeds meer en steeds oudere mensen die steeds vaker in steden een plek zoeken, moeten eten, drinken en werken;  
2. Duurzaamheid - De grenzen aan wat de aarde te bieden heeft, zullen ons handelen steeds vaker beïnvloeden;
3. Geopolitiek - Geopolitiek wordt minder overzichtelijk: er is een diffusie van macht terwijl economische afhankelijkheden in de wereld groter worden;
4. Innovatie - Verdergaande innovatie is een belangrijke bron van vooruitgang. Maar innovatie levert ook uitdagingen in transities op;
5. Economie - Dit alles komt samen in de economie van overmorgen: waarbij hoge economische groei minder zeker lijkt, en de huidige uitdagingen voor de wereldeconomie wellicht een keer tot uitbarsting komen.
   

Met deze ‘megatrends’ brengen we de thema’s en drijvende krachten in kaart die de wereld van morgen zullen vormen en veranderen. Dat doen we  –zonder uitputtend te zijn– door enkele trends te belichten die voor de vooruitgang in de wereld, en daardoor ook voor Nederland, van cruciaal belang zijn. We gaan in op mondiale demografische ontwikkelingen, urbanisatie, milieu (grondstoffenschaarste, opwarming van de aarde, waterstress), geopolitiek en innovatie. Vervolgens plaatsen we deze ontwikkelingen in de macro-economische context. We proberen daarmee een klein raamwerk te bouwen dat laat zien hoe deze ontwikkelingen elkaar onderling beïnvloeden en dat houvast biedt in het denken over en anticiperen op een veranderende wereld.

De korte versie van de wereld van overmorgen, inclusief een beeld wat het kan betekenen voor de meest gemiddelde gemeente van Nederland, Woerden, is hier te vinden.


Trends kunnen buigen en breken, maar er is wel een verschil in robuustheid. Er is met meer zekerheid iets te zeggen over demografische trends zoals vergrijzing en ontgroening, dan over bijvoorbeeld geopolitieke trends die een historie hebben van plotse, niet voorspelde veranderingen. Maar door geopolitieke ontwikkelingen zoals oorlogen en daarmee gepaard gaande migratiestromen kunnen relatief zekere demografische trends ook weer anders uitpakken. Aan het eind van elke special verwijzen we daarom naar een aantal onzekerheden die grote impact kunnen hebben op het verloop van de trend of naar potentiële bijwerkingen.
De wereld van overmorgen laat zich niet voorspellen. Maar door de belangrijkste trends systematisch in kaart te brengen, ontstaat er wel een beeld van de wereld waarop we nu kunnen acteren. Een beeld waarbij onzekerheid een constante is. De beste reactie hierop is om er rekening mee te houden. Flexibel en  wendbaar te zijn, veranderingen omarmend in plaats van afwijzend. Omgaan met schaarste, met druk op natuurlijke hulpbronnen. Want we kunnen bedreigingen schetsen en deze over ons heen laten komen, maar het is altijd beter om er het beste van te maken. Hoe groot de uitdagingen ook zijn.