Risico’s voor kabinet Rutte III

oor Willem Vermeend

 

Rutte III gaat met een mooie erfenis van start. Nederland behoort tot de sterkste economieën van de EU en alle economische en financiële signalen staan op groen. Het kabinet moet wel om een open oog te hebben voor reële risico’s waardoor alles snel kan tegenvallen.

 

Als er geen kink in de kabel komt, gaat volgende week het kabinet Rutte III van start. Met een mooie erfenis van Rutte II en alle economische en financiële signalen op groen, kan een nieuwe ploeg zich geen beter begin wensen. Die erfenis bestaat in ieder geval uit een van de sterkste economieën van Europa. De Nederlandse economie draait als een tierelier, de werkloosheid daalt naar een laag niveau en de overheidsfinanciën zijn gezond. Volgens berekeningen van het Centraal Planbureau (CPB) mag Rutte III de komende jaren bovendien rekenen op een gemiddelde jaarlijkse groei van 2% en aan het einde van de rit op een begrotingsoverschot van 0,5% BBP. Het is niet onze bedoeling dit feestelijke beeld met doemscenario’s te verpesten, maar wel om een aantal reële risico’s op een rijtje te zetten waarmee het nieuwe kabinet rekening zou moeten houden.

 

Hoge koersen

We beginnen met de wereldwijd torenhoge beurskoersen. Al jaren achtereen is er sprake van stijgende aandelenmarkten en dat is mede te danken aan het feit dat beleggen met geleend geld erg goedkoop is. Centrale banken, waaronder de Europese Centrale Bank, hebben jarenlang met euro’ s en dollars gestrooid om economieën te stimuleren. Door deze overvloed aan goedkoop geld zijn de rentes kunstmatig laag en dat heeft bijgedragen aan recordkoersen op beurzen.

Binnen de internationale beleggingswereld zijn er steeds meer experts die menen dat er sprake is van een zeepbel die zo maar plotsklaps uiteen kan spatten. Niet alleen bij beleggers nemen de zorgen toe. Recent heeft de President van De Nederlandsche Bank, Klaas Knot, er voor gewaarschuwd dat het sentiment op aandelenmarkt, door welke aanleiding dan ook, kan omslaan waardoor er een scherpe daling zal optreden die allerlei negatieve effecten met zich meebrengt. Zo wijst hij daarbij terecht op de hoge schuldenniveaus “die nu goed financierbaar zijn” maar straks niet meer als de rente zou gaan stijgen.

Ervaringen uit het verleden laten ook zien dat een sterke beursval ertoe leidt dat veel landen te maken krijgen met lagere groeicijfers. Loopt Rutte III hier een risico? Beursoptimisten menen dat er op dit moment geen signalen zijn die de vrees voor een beurscrash rechtvaardigen en vinden dat de waarschuwingen afkomstig zijn van doemdenkers. Het is waar dat het op dit moment in de wereldeconomie en op de financiële markten relatief rustig is, maar dat kan stilte voor de storm zijn. Wij wagen ons niet aan een voorspelling, maar het kan geen kwaad er rekening mee te houden dat het feest op de beurzen opeens afgelopen kan zijn.

Effecten Brexit

Afgelopen week is weer gebleken dat de onderhandelingen tussen het VK en de EU muurvast zitten. Het risico neemt toe dat er geen overeenstemming wordt bereikt en dat het eindresultaat een zogenoemde harde Brexit zal zijn, waarbij er geen handelsverdrag wordt gesloten. Omdat het VK een belangrijke handelspartner van Nederland is, zal dit in ons land tot een lagere economische groei leiden. Het Centraal Planbureau (CPB) becijferde in een studie uit 2016 een fors economisch verlies van 10 miljard euro per jaar. Bovendien zullen er in Nederland vele tienduizenden banen verloren gaan.

Recent heeft de Rabobank een studie gepubliceerd waarin wordt geconcludeerd dat een harde Brexit de Nederlandse economie veel meer schade toebrengt dan tot nu toe gedacht. Volgens dit onderzoek kan een vertrek van het VK uit de EU de Nederlandse economie tot 2030 25 tot 35 miljard euro kosten, wat neerkomt op 4%van het Nederlands BBP. Dat is 4000 per werkende Nederlander. Los van de hardheid van deze studie die sterk afwijkt van die van het CPB, is wel duidelijk dat Nederland een groot belang heeft bij een zachte Brexit. Daarom zal Rutte III er alles aan moeten doen om de EU en het VK die richting op te sturen. Deze poging moet dan ook bovenaan de agenda staan.

Werkgelegenheid

Volgens de prognose van het CPB zal onder Rutte III de werkloosheid licht dalen. De vraag rijst of deze aanname niet te optimistisch is. Wereldwijd is sprake van een versnelling van automatiseringsprocessen waardoor er in eerste instantie veel banen verloren gaan, die vervolgens pas op de langere termijn worden gecompenseerd door nieuwe banen. Daarnaast zien we een toename van grote concerns, in alle sectoren van de economie, die met afslankingsoperaties bezig zijn of die hebben aangekondigd. In het regeerakkoord missen we adequate maatregelen die daarmee rekening houden.

Tegenvallers

Eerder schreven we al dat de zorgkosten in ons land zullen blijven stijgen, tenzij we genoegen nemen met een lagere kwaliteit van onze gezondheidszorg. Allerlei maatregelen, zoals meer nadruk op preventie en efficiency kunnen niet voorkomen dat de zorguitgaven zullen toenemen. Dat is het gevolg van innovatieve technologische toepassingen, betere medicijnen en de vergrijzing. Kijken we naar het regeerakkoord dan is hier de kans op tegenvallers groot. Rutte III zal bovendien geconfronteerd worden met ambtenarenacties voor hogere salarissen, zoals in het basisonderwijs. Ook met die extra uitgaven is geen rekening gehouden.

Klimaatbeleid

Rutte III schept als zelf benoemd “groenste kabinet ooit” hoge verwachtingen. Deze ambitie wordt breed toegejuicht, maar brengt tegelijk een fors politiek risico met zich mee als de noodzakelijke maatregelen om de klimaatdoelstellingen te realiseren onvoldoende van de grond komen. Het imago van Rutte III loop in dat geval veel schade op. In onze vorige column wezen wij er al op dat de nadruk moet worden gelegd op duurzame energie in plaats van CO2-opslag. En dat Nederland zo snel mogelijk moet starten met de opbouw van een schone waterstofeconomie.