Poldermodel en zorgstelsel moeten op de schop

Deze week werd het politieke nieuws uit Den Haag beheerst door twee onderwerpen: de stijging van de zorgkosten en de crisis in ons poldermodel. Het eigen risico bij zorgverzekeringen gaat volgend jaar omhoog tot 400 euro en ook de premies zullen stijgen. Voor de formatie van Rutte 3 zijn dit tegenvallers.

De afgelopen zestig jaar heeft het traditionele overleg tussen regeringen en werkgevers- en werknemersorganisaties over het sociaaleconomische beleid een bijdrage geleverd aan onze welvaart. Dit zogenoemde poldermodel heeft tientallen akkoorden opgeleverd die groei, werk en sociale rust op de arbeidsmarkt hebben bevorderd. Rutte 3 zal het zonder akkoord moeten doen en hoeft daarover niet te treuren. Het was er alleen komen als de vakbonden, onder aanvoering van de FNV, hun zin hadden gekregen en we mogen blij zijn dat dit niet gebeurt. Deze bond heeft de afgelopen jaren zijn constructieve opstelling verlegd naar een ramkoers die slecht uitpakt voor onze economische groei en werkgelegenheid. Deze koerswijziging heeft te maken met het dalende en vergrijzende ledental en het enorme verlies aan machtsposities in alle bedrijfssectoren. In de sterke sectoren, zoals de zogenoemde smart industry (waaronder ICT) telt de FNV helemaal niet meer mee. Bij jeugdige werknemers is dat ook het geval. Ze zijn opgegroeid in het internettijdperk en kijken met verbijstering toe hoe het oude vakbondskader te keer gaat tegen innovatieve technologische ontwikkelingen en deze wil afremmen met een robotbelasting. Dit kader toont ook een afkeer van zzp‘ers en wil daar het liefst werknemers van maken.

Radicale koers

Ruim twee jaar geleden koos de FNV al voor een radicale linkse koers met als kern hogere belastingen en premies voor bedrijven en hogere inkomens, meer invloed in bedrijven en het behoud van rechten voor de achterban van vooral oudere werknemers. Daarom konden ze het de afgelopen weken niet eens worden met de werkgeversorganisaties over het zogenoemde arbeidsmarktdossier dat vier cruciale punten omvat. Het ontslagrecht, de loondoorbetaling bij ziekte, de positie van zzp’ers en het pensioenstelsel. De FNV wilde bij deze punten zoveel mogelijk vasthouden aan bestaande regelgeving en tegelijk zzp‘ers het leven zuur maken. Vooral door deze houding kwamen werkgevers en bonden niet tot afspraken en komt er geen polderakkoord. De FNV is de grote verliezer; nog minder relevant voor (jonge) werknemers. Voor Rutte 3 ligt hier nu de uitdaging om met evenwichtige voorstellen te komen, waarbij niet het verleden, maar de toekomst van Nederland centraal staat en die is slim (vooroplopen bij digitaal en innovatieve technologieën) en groen (een duurzame economie), zoals wij die eerder hebben beschreven. Werkgevers moeten nu laten zien dat ze de bonden niet nodig hebben om aan de wens van werknemers tegemoet te komen voor een betere werkzekerheid.

Zorgkosten stijgen

Nederland heeft één van de beste zorgstelsels van de wereld, maar deze positie kost steeds meer geld. Rond de eeuwwisseling gaven we ongeveer 8% van ons nationaal inkomen (bbp) uit aan collectief gefinancierde zorg. Nu is dat circa 13% en dat wordt 20%-30% van het bbp in 2040. Voor een doorsnee gezin zijn deze kosten dit jaar bijna een kwart van het inkomen en zonder ingrijpende maatregelen lopen ze de komende decennia op tot meer dan een derde. Ongeveer een kwart is het gevolg van extra medische vraag door de vergrijzende bevolking. Maar verreweg het grootste deel van de stijgende zorguitgaven wordt veroorzaakt door betere en duurdere zorg. Het gaat daarbij vooral om innovaties in de zorg (nieuwe technologie, betere medicijnen enz.), veranderingen in de maatschappij en epidemiologie (meer chronisch zieken)

Maatregelen

Het afgelopen decennium zijn er talloze maatregelen voorgesteld om tot kostenbesparingen in de zorg te komen, zoals meer efficiency, inzet nieuwe technologie, een hogere arbeidsproductiviteit, minder ziekenhuizen (specialisatie en concentratie) en meer buurtzorg via huisartsen. Daarnaast meer zorg op afstand (e-health), het tegengaan van overbehandeling en verspilling, meer verantwoordelijkheid bij de zorgconsumenten (meer zelfzorg), meer nadruk op gezond leven (preventie) en meer of minder marktwerking. Ook in de verkiezingsprogramma’s zijn deze maatregelen weer van stal gehaald, vooral om kiezers te laten zien dat hogere premies en een hoger eigen risico niet nodig zijn. Dit populaire verhaal wordt al verteld vanaf het einde van de vorige eeuw en scoort bij burgers. Solide berekeningen wijzen echter uit dat zelfs bij aanzienlijke kostenbesparingen de zorguitgaven de komende decennia blijven toenemen.
Politiek Den Haag weet dus nu al dat de burgers in de toekomst een groter deel van hun inkomen aan zorg moeten uitgeven, tenzij ze genoegen willen nemen met een zorg die van een veel lagere kwaliteit is dan we nu hebben. Partijen die het tegendeel beweren en gouden bergen beloven, maken zich schuldig aan kiezersbedrog.

Andere financiering

Bezuinigingen zijn onontkoombaar. Aan stijgende zorgkosten kleven namelijk ernstige nadelen. Verreweg het grootste deel van de zorguitgaven wordt collectief gefinancierd uit premies en belastingen van burgers en bedrijven. Deze financiering leidt tot een verhoging van de lastendruk op arbeid en dat remt onze economische groei en kost banen. Daarnaast kunnen stijgende overheidsuitgaven voor de zorg ten koste gaan van andere belangrijke uitgaven, bijvoorbeeld voor onderwijs.
De huidige financiering van ons zorgstelsel moet op de schop en we moeten in het stelsel de nadruk gaan leggen op preventie. Met een gezonde levensstijl kunnen 40%-50% van de (welvaarts-)ziekten voorkomen worden. De lastendruk van de collectieve zorgkosten op arbeid moet worden verlaagd door deze te verschuiven naar de indirecte belastingen. Dit houdt in dat een deel van deze kosten wordt gefinancierd uit hogere heffingen op consumptie (btw en accijnzen). Deze verschuiving pakt zowel gunstig uit voor onze economie als onze volksgezondheid.
Rutte 3 ontkomt er niet aan met een creatief plan voor de financiering van de zorg te komen en moet daarbij onze zorgsector niet louter vanuit de kosten bezien. Het is een innovatieve sector die economisch van groot belang is en veel banen schept. Bovendien is het mogelijk met onze ziekenhuizen, die tot de beste van de wereld behoren, geld te verdienen op buitenlandse markten.